موسیقی درمانی

موسیقی درمانی چیست؟
موسیقی درمانی استفاده تجویز شده و سازمان یافته از موسیقی یا فعالیت های آن برای حالات ناسازگار زیر نظر افراد آموزش دیده یا موسیقی درمانگر برای کمک به مراجعین در رسیدن به اهداف درمانی است که در درمان و توان بخشی اختلالات مختلف در عمل کردهای اجتماعی، روانی، ارتباطی، جسمی، حرکتی و شناختی افراد استفاده می شود. موسیقی حاصل پردازش اطلاعات غیرکلامی ریتمیک صوتی است که بار عاطفی دارد. موسیقی درمان گر می تواند در یک محیط درمانی، تغییرات دل خواه در عواطف، رفتار درمان جو و … ایجاد کند و به این وسیله با تاثیر بر افزایش کیفیت زندگی و عمل کرد روانی، فیزیکی، شناختی و اجتماعی تفاوت هایی در زندگی افرادی که دچار اختلالات و مشکلات یادگیری و ارتباطی اند(مثل افراد اوتیسم) ایجاد کند.
هدف از موسیقی درمانی بر اوتیسم چیست؟

در استفاده از موسیقی در برنامه آموزشی کودکان مبتلا به اتیسم هدف این است که آنها را از دنیای تنهایی¬ای که در آن به دام افتاده اند، برهانیم.کودکان مبتلا به اتیسم همواره از موسیقی، آوا و ریتم تاثیر مثبتی به دست می¬آورند.بسیاری از پژوهش ها نشان داده¬اند که موسیقی رفتارهای جمعی این کودکان را بهبود می بخشد. موسیقی همچنین می¬تواند توانایی گوش دادن، ظرفیت حوصله و توجه و نیز تعاملات اجتماعی را بالا برده و علایم کم توجهی را کم رنگ سازد. یادمان باشدموسیقی فعالیتی لذت بخش و دوست داشتنی است و کودکان بهترین تعلیم را ازکسانی می¬گیرند که دوستشان دارند، نه کسانی که بهترین مهارت فنی را به نمایش می گذارند
موسیقی درمانی چه تاثیری بر اوتیسم دارد؟
کودکان اوتیستیک به دلیل ارتباط محدود کلامی و رفتار های قالبی وخود فرو رفتگی ها به درمانهای رایج و متعارف به دشواری پاسخ می دد اما موسیقی با دنیای ریتم به عنوان یک روش نافذ ،‌ با ایجاد ارتباط غیر کلامی ریتمیک می تواند ،‌کودک ارتباط برقرا کرده و پاسخ های او را تحریک کند. در این روش توجه و پاسخ کودک به صدا افرایش می یابد و او سعی می کند از موسیقی به عنوان نشانهای برای ارتباط متقابل بهره گیرد. در واقع این کودکان محرک های موسیقیایی را به محرک های دیداری و شنیداری ترجیح می دهند. فعالیت های موسیقی تقویت کننده های موثر در ایجاد پاسخ های متقابل و آگاهانه کودک اوتیسم مثل افزایش تکلم،‌ایجاد پاسخ شفاهی – افزایش تماس چشمی ،‌رشد آگاهی های محیطی و رفتارهای مناسب اجتماعی است.
موسیقی درمانگرهای حرفه ای با استفاده از این درمان توانایی های زبانی،تعاملات بین فردی و مهارتهای اجتماعی افراد را تقویت می کنند. موسیقی درمانی برای کودک اُتیستیک ترکیبی از موزیک، بازیهای مطابق با سن ، آواز و تعاملات است. در فرایند گفتار درمانی به وسیله کلمات و جملات موسیقایی، بازی های ریتمیک، دست زدن ها و استفاده فردی یا گروهی از اسباب بازی می توان به پیشرفت کودک اُتیستیک کمک نمود.

روش های موسیقی درمانی چیست؟

در موسیقی درمانی دو روش اساسی وجود دارد.روش فعال و روش غیرفعال

روش غیرفعال شامل شنیدن موسیقی است که بیمار با گوش دادن و شنیدن موسیقی که در حال نواخته شدن است، مورد درمان قرار می گیرد. این روش بیشترین تاثیر را جهت برانگیختن واکنش های عاطفی و ذهنی دارد.

روش فعال : شامل نواختن، خواندن و حرکات موزون است

موسیقی درمانی و گفتار:

به گفته تات تکنیک های موسیقی درمانی در مورد برقراری ارتباط سعی دارد مراحل تولید گفتار و تلفظ با صدای بلند را در پاسخ به درک، فهم و نشانه سازی تحریک نماید. در برخورد با کودکانی که مشکلات گفتاری مانند لالی انتخابی، فریاد، جیغ زدن های انفجاری و زمزمه کردن دارند، می توان صداها و آوازهای موسیقی را با صامت و مصوت ها، غان وغون های تصنعی و صداهایی شبیه کلمه که مبهم هستند و سخنان نامفهوم، ترکیب کرد.
آلوین معتقد است یادگیری نواخت و استفاده از وسایل کوکی، درست برابر با یادگیری هجاهای صدادار در گفتار است. به گفته بروکلیسکا، روش های موسیقی درمانی، گفتار طوطی وار بیمار را از۹۵ درصد به زیر ۱۰ درصد کاهش می دهد.
افراد اوتیسم صداها را به آسانی و سریع از کلام درک می کنند و آگاهی از موسیقی و ارتباط بین موسیقی و اعمال خود بیمار محرک قوی در برقراری ارتباط است.
آواز خواندن، تکرار و خواندن ترانه ها به همراه موسیقی و ضبط آن و عادت به ریتم و ملودی آهنگ ها برای تسهیل تولید صدا و فراگیری گفتار ضروری است. درمان گر از تنوع آهنگ بهره می برد تا بتواند طیف آوایی کودک را وسعت بخشد.
لیچمن به این نتیجه رسید که هنگام آموزش موزیکال به عبارت دیگر زمانی که در محیط یادگیری موسیقی پخش می شود افزایش قابل توجهی در میزان درک زبان کودک به وجود می آید.
به گفته مالبرگ استفاده از الگوهای قوی همراه با ریتم و ملودی به شکل های کلامی و گفتار، در توجه و درک بهتر لغات به زبان آورده شده بسیار مفید است.
دانشمندان روی تاثیر موسیقی درمانی بر قوای ذهنی اتفاق نظر دارند.لایپ،کش و کوکرتون معتقدند بین شناخت و موسیقی ارتباط وجود دارد.

در کلاس موسیقی آوازخوان ها می توانند با خواندن کلمات ساده عبارت های تکراری حتی سیلاب های تکراری بی معنا به آموزش زبان کودک اوتیسم کمک کنند. مثلاً معلم یا درمان گر می تواند برای آموزش یک کودک اوتیسم از عبارات کوتاه سوال به صورت آواز همراه با آهنگ و ریتم و هارمونی خاص استفاده کند طوری که کودک در حالی که آواز می خواند متوجه اهداف نیز شود. مثلاً با آواز و ریتم بگوید: سیب می خوری؟ بله، بله مداد می خوری؟ نه، نه

عبارات معنی دار لغتی و سرودهایی که با اشارات لمسی و بصری همراه است باعث تسهیل مهارت های گفتاری و شناخت می شود. ضمن همراه کردن موسیقی با کلام می توان از برخی وسایل بازی مثل عروسک ها نیز استفاده کرد. برخی کودکان اوتیسم “فعل” و “اسم” را در عباراتی که همراه آواز و موسیقی ارائه می شود یاد می گیرند. برای مثال مربی ضمن آن که عروسکی را حرکت می دهد عباراتی که در آن اسم و فعل می باشند را با موسیقی و آواز می خواند.

مربی با آواز و ریتم می گوید: این یک عروسک، این یک عروسک،… این چیه؟ یک عروسک
بعد از مدتی مربی از کودک می پرسد این چیه؟ کودک پاسخ می دهد یک عروسک
مربی با آواز و ریتم می گوید:عروسک چه کار می کنه؟ عروسک داره می پره، عروسک داره می پره.

در این روش کلماتی که هدف آموزش است برجسته تر تلفظ می شود. کلماتی که برجسته تلفظ می شود بعد از مدتی کم کم عادی تلفظ می شود در حالی که آواز تکرار می شود بعد از مدتی وقتی آهنگ حذف می شد کودک می توانست به سوالات و یا جملات کامل بدون آواز و آهنگ پاسخ دهد.
در مورد افعال و اسامی یا اشیای دیگر نیز می توان مشابه موارد فوق عمل کرد.

کودک اوتیسم با آواز خواندن و هم آهنگ کردن آواز خود با ریتم قادر است گام های بلندی جهت کم کردن گفتار یک نواخت بردارد.آواز خواندن، عناصر بیانی غیرکلامی مانند تغییر آهنگ و پیوسته خواندن را به صدا می دهد در نتیجه کنش یار عالی برای گفتار است.

پسر بچه ای که از سنتور استفاده می کند پس از بازی با این وسیله بالا و پایین می پرد و با حرکات خاصی آواز می خواند. با کمی دقت می توان فهمید که صداهای سیلاب دار با آواز هارمونیک پسر بچه جور می شود و او شروع به هم آهنگ کردن اصوات بی صدا و صدادار در بازی صوتی خود می کند. درمان گر به زودی بازی با سنتور را به شکل پیچیده تر همراه با اصوات ترکیبی شروع می کند کودک به تدریج تقلید این کلمات با هجاهای ترکیبی را شروع می کند.

موسیقی درمانی و مهارت های اجتماعی

فرانکلین، شمیت و ادوارد پی بردند که موسیقی در شکل دادن و تقویت رفتارهای اجتماعی موثر است.هیل، ریور و مونتگار اظهار داشتند، موسیقی وسیله ای ضروری در آموزش مهارت های اجتماعی است و با موسیقی درمانی می توان حالت های طبیعی را در کودکی که قبلاً از وقایع و اتفاقات روزمره جدا شده بود تسهیل و تقویت کرد. به علاوه آنان فهمیدند که می توان رفتار بیمار را با مداخلات موزیکی که به محیط های غیرموزیکی تعمیم می یابد تغییر داد.
به عقیده نلسون و آندرسون، موسیقی درمانی هر دو نوع ارتباط کلامی و غیرکلامی را تسهیل می کند.

بازی های موزیکال شبیه پاس دادن یک توپ به کودک دیگر به طرف عقب و جلو، نواختن چوب ها یا سنج ها همزمان با یک کودک دیگر، هم کاری متنوعی مانند نشستن در یک نیمکت و یا نشستن گروهی داخل یک دایره همگام با موسیقی ممکن است در تقویت تعاملات بین فردی مفید باشد.

در مورد کودکان اوتیستیک اشعار و سرودهایی که با هم ترکیب می شوند و شکلی از داستان های اجتماعی موزیکال را می سازند می تواند برای یادگیری و تمرین مهارت های اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.

موسیقی و کاهش یا حذف رفتارهای کلیشه ای

به گفته محققانی مانند سوارسی، دکتر مک دانیل و بلانتون، موسیقی به ویژه موسیقی ریتمیک در کاهش رفتارهای ثابت و کلیشه ای موثر و مفید است. نلسون اتال می گوید زمانی که حرکات کلیشه ای بیمار در نتیجه موسیقی درمانی کاهش یابد فعالیت یادگیری کودک بیشتر خواهد شد. موسیقی درمان گرها تجربه موزیکال را سازمان دهی می کنند تا به این هدف که پاسخ های حرکتی نسبت به موسیقی از نظر ماهیت مناسب و غیرتکراری باشند برسند.
یک درمان گر با تجربه و کارآزموده به منظور کاهش رفتارهای کلیشه ای کودک در جلسات موسیقی درمانی بهتر است از روش های زیر استفاده کند:
۱٫ ۱٫در مورد کودکانی که از فعالیت های کلیشه ای بسیار استفاده می کنند درمان گر باید دقت کند از تکنیک های موزیکال تکراری، اتوماتیک و یکنواخت استفاده نکند
۲٫ عواملی که موجب اضطراب کودک یا پناه بردن به دنیای درون و انجام رفتارهای قالبی می گردد را شناسایی کند.این عوامل می تواند محرک های بی ارتباط با درمان یا برخی وسایل، سازها و ابزار موسیقی باشد که کودک به آن علاقه ای ندارد
۳٫ گاهی علاقه کودک به یک محرک موسیقیایی مانند صدا، آواز، نواختن و نظیر آن از انجام رفتارهای کلیشه ای توسط کودک ممانعت به عمل می آورد.

موسیقی و اختلالات حسی

برخی کودکان اوتیستیک از شنیدن برخی آوازها یا آهنگ ها ممکن است اجتناب کنند یا حتی به گونه ای افراطی اظهار تنفر خود را با گریه و قشقرق نشان دهند. درمان گر باید توجه داشته باشد که این رفتار کودک ممکن است ناشی از عدم علاقه کودک به این موسیقی نباشد بلکه به دلیل اختلالات حسی که در حوزه شنیداری دارد باشد.این کودک ابتدا باید در حوزه اختلالات حسی به روش موسیقی درمانی درمان گردد
لمس سازهای مختلف، نواختن آن ها، مقایسه اصوات و طنین آن ها، گوش دادن به آن ها و انجام حرکات موزون همراه آن ها شرایطی را برای کودکان اوتیسم مبتلا به اختلال حسی فراهم می کند تا درک آگاهانه از خود و محیط پیرامونش داشته باشد و با تلفیق دریافت های حسی گوناگون به پاسخ ها و واکنش های حسی معتدل تری نسبت به محیط خود دست یابد و از مشکلات انطباقی خود با محیط پیرامونش نیز بکاهد

تکنیک های موسیقی درمانی از سطوح اصلی تا سطوح پیچیده باعث می شود که فرد پیشرفت مرحله به مرحله خودش را حس کند. هم چنین این تکنیک ها باعث ترکیب و یکی شدن تجربیات حسی متفاوت و پاسخ ها یا واکنش های حرکتی مناسب می شوند

موسیقی درمانی نه تنها موجب می شود تا کودک در دریافت های مربوط به حس وحدت ایجاد نماید بلکه به دلیل برخورداری از تجارب چند حسی سبب می شود کودک از یک نوع یکپارچگی درون دادهای حسی برخوردار گردد

موسیقی، ریتم و حرکت

درمانگر می تواند ریتم را با حرکات گوناگون توام نماید.آوازهایی همراه با حرکت در کمک کردن به توسعه هماهنگی حسی- حرکتی(شنیداری- حرکتی) مفید است و بیشتر باعث تقویت آگاهی و تصور ذهنی درست از بدن می شود.

موسیقی و خلاقیت

خلاقیت کودکان در هنگام کار با سازها شکوفا می شود. موسیقی بافت مفیدی را فراهم می کند که در آن حس کنجکاوی، اکتشاف محرک های محیطی در بیماران افزایش می یابد(نلسون تال). موسیقی فراهم کننده ساختار و ارتباط کلامی و غیرکلامی است که باعث تقویت خلاقیت می شود.

موسیقی و تماس چشمی

گلناز دختری ۵ ساله و مبتلا به اوتیسم دارای علائم و نشانه های بیش فعالی بود. گلناز ضمن اجتناب از هر نوع تماس چشمی در داخل منزل و حتی بیرون از مکان های مرتفع بدون تامل و با سرعت عبور می کرد. از نظر مشاهده کنندگان گویا هیچ چیز را سد راه خود نمی دید. گلناز با شرکت در دومین جلسه موسیقی درمانی وارد اتاق شد. درمان گر رابطه خوبی با او برقرار کرد. سپس پشت یک پرده نمایش، درمانگر آهنگ کوتاهی با پیانو نواخت. گلناز مکث و سکوتی کرد و به دنبال صدا گشت. بعد از آن که منبع صدا را پیدا کرد به آن نزدیک شد. مجدداً درمان گر نواخت (بدون آن که به کودک نگاه کند) گلناز برای اولین بار به چهره درمان گر نگاه کرد و لبخند زد.

برای افزایش تماس ها و مهارت های چشمی می توان اسباب بازی هایی را که همراه با صدای سازهاست نزدیک چهره آورد و بدین طریق او را وادار به نگاه چشمی کرد. تماس چشمی را می توان توسط کف زدن نزدیک چشم همراه با نواختن موسیقی هم ایجاد کرد.