نظام برقراری ارتباط با استفاده از تبادل تصویر (پکس) در اتیسم چیست؟

نظام برقراری ارتباط با استفاده از تبادل تصویر (پکس)چیست؟
برنامه پکس حدود ۲۰ سال پیش توسط یک روانشناس بالینی به نام آندرو بوندی و یک گفتار درمانگر به نام لوری فراست پایه گذاری شد. این دو با استفاده از روش ابداعی خود به کودکان دارای اختلالات طیف اتیسم کمک کردند تا بتوانند آغاز گر ارتباط باشند و از این طریق نیازهای خود را برآورده سازد.
پکس برای آموزش است و برای افزایش سطح توانایی ارتباطی افراد دارای اختلالات طیف اتیسم با استفاده از تصویر به کار می رود. و هدف نهایی برنامه پکس ایجاد و گسترش ارتباط خود انگیخته می باشد و چون افراد دارای اختلالات طیف اتیسم برای برقراری ارتباط با دیگران نزدیک می شوند ولی روش مورد استفاده انها برای دیگران قابل درک نیست به همین دلیل در روش درمانی پکس از تصویر به عنوان زبانی مشترک برای برقراری ارتباط استفاده می شود. روش درمانی پکس محدودیت سنی ندارد و از چهارده ماهگی تا ۸۵ سالگی کاربرد دارد.
یافته ها نشان می دهد کودکانی که از روش درمانی پکس بهره مند شده اند ۸۰ درصد وضوح کلامی بیشتری نسبت به کودکانی که از این روش استفاده نکرده اند دارند
سه نفر در برنامه حضودارند ، کودکی که بایستی پیامی را از طریق تصویر انتقال دهد ،شخصی که دریافت کننده پیام است و فردی که به عنوان تسهیل گر و واسطه کودک را در ارائه پیام به ویژه به طریق فیزیکی یاری می کند.
مراحل برنامه پکس
مرحله اول : برنامه با هدف معرفی تصویر( به عنوان محرک شرطی) و برقراری ارتباط آن با محرک غیرشرطی (تقویت کننده ی واقعی ) و مرتبط کردن پاسخ غیرشرطی (تمایل به کسب محرک غیرشرطی) با آن آغاز می شود، شریک ارتباطی با نشان دادن محرک خوشایند از پیش انتخاب شده به فرد، توجه او را جلب می کند.
هنگامی که فرد برای به دست آوردن محرک دلخواه خود تلاش می کند، تسهیل گر با استفاده از هدایت فیزیکی، فرد را به برداشتن کارت تصویر محرک دلخواه و دادن آن به شریک ارتباطی جهت می دهد. فقط یک کارت تصویر در نزدیک فرد وجود دارد.
شریک ارتباطی باید روبه روی فرد نشسته باشد. وقتی فرد کارت را به شریک ارتباطی داد، فوری محرک خواسته شده به فرد داده می شود ولی شریک ارتباطی نباید حرفی بزند فقط نام محرک درخواست شده را می گوید ، مثلاً” سیب”. در هر جلسه می توان تا ۳ تقویت کننده را مورد استفاده قرار داد این کار باعث تنوع برنامه و جلوگیری از اشباع نسبت به تقویت کننده خواهد بود.
(در این روش هم از تصاویر رنگی وهم از تصاویر سیاه سفید می توان استفاده کرد اندازه تصاویر مورد استفاده شده ۴×۴ سانتی متر می باشد.
مرحله ی دوم : در این مرحله هدف افزایش تقاضای خودانگیخته است. بدین منظور شریک ارتباطی از فرد فاصله ی بیشتری گرفته و کم کم این فاصله را بیشتر می کند و فرد برای دادن کارت و گرفتن محرک دلخواه، شریک ارتباطی را دنبال می کند. در این مرحله هنوز تسهیل گر حضور دارد تا در صورت نیاز به صورت فیزیکی راهنمایی کند. در این مرحله کودک باید بتواند نیازیهایش را به طور مستقل بیان نمایید و حتی برای رسیدن به پاسخ پافشاری بیشتری انجام دهد . بهتر است برای تعمیم مهارت آموخته شده آموزش را در مکانهای مختلف ( مدرسه و فروشگاه و…) و با آدمهای مختلفی ادامه دهد .
مرحله ی سوم: هدف از این مرحله آموزش تمایز و انتخاب کارت صحیح است.در کنار فرد به جای یک کارت دو کارت وجود دارد. یک کارت تصویر محرک دلخواه فرد و کارت دیگر تصویر چیزی که مورد دلخواه فرد نیست، مثل یک سیب و یک ملاقه ! اگر فرد کارت اشتباه را برداشت و به شریک ارتباطی داد همان محرک اشتباه به او داده می شود مثلاً ملاقه و این کار ادامه می یابد تا فرد تمایز را یاد بگیرد.
مرحله ی چهارم : این مرحله شروع جمله سازی است و جمله ها با “من می خواهم” ساخته می شود. بدین صورت که فرد حتماً باید کارت مربوط به محرک دلخواه را در کنار کارت من می خواهم بگذارد تا محرک به او داده شود.
من ……. میخواهم
مرحله پنجم : در این مرحله از فرد می پرسیم چه می خواهی و او باید با استفاده از “من می خواهم” جمله بسازد تا به محرک دلخواه خود برسد.در طول ۴ مرحله ی قبل محرک توسط شریک ارتباطی به فرد داده می شد ولی در این مرحله از او می پرسیم که چه می خواهد؟
(کودک ممکن است که لغات دیگری مثل صفات را به جمله خود اضافه کند و همچنین باید بتواند به سوال شما چه میخواهی ، پاسخ دهد .)
مرحله ی ششم : این مرحله برخلاف مراحل قبل که فقط بر توانایی تقاضا کردن تاکید داشتند، بر توانایی پاسخ دادن تاکید دارد. مثلاً به فرد آموزش داده می شود جواب سوال هایی از از قبیل چه می خواهی؟ چه می بینی؟ و … را بدهد.
روح الله فتح آبادی
کارشناس کودکان استثنایی

سایت مرتبط در حوزه کودک و فرزندپروری